Publicatie Medisch Contact, november 2012

Begin oktober werd Women on Waves  in Marokko geconfronteerd met een grote overmacht aan politie en een oorlogsschip. Het zeilschip dat al in de haven lag, was door de politie niet herkend, en kon rondvaren met banners van Women on Waves en het nummer van de telefonische hulplijn. De vele foto- en filmrapportages die hiervan gemaakt werden, verschenen uitgebreid in de Marokkaanse media. Op deze manier werd informatie verspreid over het gebruik van Misoprostol, een middel waarmee vrouwen zelf een veilige abortus kunnen opwekken. Een unicum, want het geven van informatie over abortus is verboden in Marokko. Dagelijks ondergaan daar zes- à achthonderd vrouwen een illegale abortus en jaarlijks sterven ten minste negentig vrouwen door complicaties. Doordat de Marokkaanse gezagdragers het schip de toegang tot de haven ontzegden, kon Women on Waves niet uitvaren met vrouwen naar internationale wateren om daar de OTB uit te voeren.

Vermeende vergunningsplicht

Ondertussen verklaarden de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) en het ministerie van VWS dat Women on Waves geen overtijdbehandeling zou mogen uitvoeren in internationale wateren. Een vergunning zou ontbreken.

Sinds de inwerkingtreding van de Wet afbreking zwangerschap (Waz), de abortuswet, is het evident dat de overtijdbehandeling net als andere middelen die innesteling voorkomen, hier niet onder valt. Daar is iedereen het over eens. Ten tijde van de tot standkoming van de wet werd tot 17 dagen over tijd de innesteling niet voltooid geacht. Er zijn dan ook geen vijf dagen bedenktijd nodig en het is evenmin verplicht deze behandeling te melden aan de IGZ in het kader van rapportage van zwangerschapsafbrekingen, hoewel dat wel vaak gebeurt.

Toch stelden IGZ en het ministerie dat er een vergunning nodig is. Blijkbaar verwarren zij een zwangerschap in medische zin, aangetoond door een positieve zwangerschapstest, met een zwangerschap in juridische zin. Die laatste begint bij de voltooide innesteling, dus na de overtijdbehandelingsperiode van 16 dagen.

De IGZ verwijst bij de vermeende vergunningsplicht naar een zinsnede uit het Wetboek van Strafrecht die stelt dat zwangerschapsafbreking zonder Waz-vergunning strafbaar is. Maar IGZ en ministerie vergeten dat de juridische definitie van een zwangerschap in het Wetboek van Strafrecht precies dezelfde is als die in de Waz. Beide wetten zijn namelijk onderdeel van één wet, de Wet vaststelling Wet afbreking zwangerschap. Binnen deze ene overkoepelende wet is het onmogelijk twee juridische definities van zwangerschap te hanteren. Deze definitie is zowel in de Waz als de Strafwet vanaf 16 dagen overtijd. Dit schept verwarring, omdat een zwangerschapstest al voor 16 dagen overtijd positief is. Daarmee is een zwangerschap in medische zin, dus bij een positieve zwangerschapstest, niet hetzelfde als zwangerschap in juridische zin vanaf 16 dagen over tijd, hoe positief een zwangerschapstest ook is. En daarmee valt de OTB, ook bij een positieve zwangerschapstest, noch onder de Waz, noch onder de Strafwet.

Bedroevend

De discussie over de OTB heeft Women on Waves al vele malen met de IGZ en het ministerie gevoerd. Er is jurisprudentie van onder meer de Hoge Raad en de Raad van State waaruit blijkt dat de OTB niet vergunningplichtig, noch strafbaar is zonder vergunning.

Na de eerste vaart van Women on Waves naar Ierland [2001ja] verklaarde de toenmalige minister van VWS [Els Borst] dat Women on Waves de OTB zonder vergunning mocht uitvoeren, omdat deze behandeling noch onder de Waz, noch onder het Wetboek van Strafrecht valt. Sinds die tijd is de abortuswet niet veranderd en heeft Women on Waves zowel in Polen als in Spanje de OTB zonder vergunning uitgevoerd en dat onverplicht ook aan de IGZ gemeld. Op een uitdrukkelijke vraag aan het ministerie van Justitie over het uitvoeren van de OTB vanaf een zeilschip zonder Waz-vergunning, werd niets over strafbaarheid geantwoord.

Dat zowel de IGZ als het ministerie van VWS nu wederom stelt dat Women on Waves volgens de Nederlandse wet niet legaal handelt, is betreurenswaardig, bedroevend en beschamend. Op deze wijze ondermijnen zij op ongefundeerde wijze de geloofwaardigheid van Women on Waves, zowel in Nederland als in de landen waar deze organisatie zich inzet om abortus te legaliseren en sterfte en morbiditeit door onveilige abortus te verminderen. Bovendien brengen zij de medewerkers van Women on Waves moedwillig in gevaar omdat zij suggereren dat de artsen van deze organisatie strafbaar handelen indien zij in internationale wateren zonder vergunning de OTB uitvoeren. Daarmee loopt Women on Waves het risico van dubbele criminaliteit als zij in het land dat zij bezoeken wordt aangeklaagd. Een uiterst onwenselijke situatie door persisterende onjuiste beoordeling van de IGZ en het ministerie van VWS.

dr. Gunilla Kleiverda, gynaecoloog, voorzitter bestuur Women on Waves

drs. Rebecca Gomperts, directeur Women on Waves

mr. E.H. Swaab, advocaat, Amsterdam

Correspondentieadres: gomperts@womenonwaves.org